Dziecko zaczyna słyszeć jeszcze w łonie matki – 3 miesiące przed urodzeniem uszka dziecka są już wystarczająco rozwinięte i zaczynają pracować.
Do uszu dziecka w łonie matki dociera głównie jej głos oraz dźwięki i głosy z jej najbliższego otoczenia. Każdego dnia przez kilka ostatnich miesięcy przed urodzeniem dziecko słyszy mowę różnych osób. Dźwięki, które do niego docierają, są nieco stłumione i cichsze niż te słyszane poza macicą – mimo to stanowią znaczący sygnał dla mózgu słuchowego.
Aktywacja i stymulacja mózgu słuchowego dziecka rozpoczynają się 20 tygodni przed urodzeniem, kiedy ucho wewnętrzne maluszka jest już w pełni rozwinięte.
Typowo rozwijające się dzieci przychodzą na świat z 20-tygodniową ekspozycją na bodźce słuchowe. Rodzą się, znając już dźwięki i melodię swojego ojczystego języka. Melodie ich płaczu przypominają melodie języków, które słyszały.
Badania neuroobrazowe mózgu wykazały, że kiedy słuchamy mowy i ją rozumiemy, w całym mózgu równocześnie aktywuje się wiele obszarów
W zakładce Jak działa słuch? opisaliśmy, jak informacje słuchowe z każdego ucha przechodzą przez pień mózgu i ostatecznie docierają do pierwotnej kory słuchowej po przeciwnej stronie głowy.
Aby dźwięk mógł zyskać znaczenie, musi zostać rozprowadzony do różnych części mózgu dziecka przez wtórną korę słuchową.
Aby to było możliwe muszą powstać połączenia między pierwotną a wtórną korą słuchową. Wówczas wtórna kora będzie mogła pełnić rolę „wyrzutni” informacji dźwiękowej do innych części mózgu by tam zyskały znaczenie i mógł się budować system językowy dziecka.
Mózg noworodka wyposażony jest w neurony (komórki mózgowe) na całe życie. Szacunkowe dane wskazują, że jest ich 20–26 miliardów. U nowo narodzonych dzieci większość neuronów nie ma jeszcze połączeń.
Następne kilka miesięcy i lat to czas, kiedy dzięki odpowiedniej stymulacji neurony będą tworzyć połączenia i budować sieć, która pomoże dziecku zrozumieć otaczający go świat.
Na rysunku widoczne są dwa połączone i współpracujące ze sobą neurony (komórki nerwowe w mózgu). Najważniejsze w tym połączeniu są synapsy, które mają zasadniczy wpływ na procesy tworzenia się sieci neuronowych.
Rozwój mózgu słuchowego polega na budowaniu wzajemnych sieci między korą słuchową a kilkoma innymi obszarami mózgu, które zarządzają funkcjami wyższego rzędu.
Profesor Carol Flexer wrodzony ubytek słuchu nazywa zagrożeniem neurorozwojowym, ponieważ brak słuchu zagraża rozwojowi wtórnej kory słuchowej oraz tych obszarów w mózgu, które decydują o rozwoju rozumienia i mówienia.
Optymalny czas dla rozwoju mózgu dziecka, kiedy tworzą się ważne słuchowe połączenia neuronowe, przypada na trzy pierwsze lata, a zwłaszcza na pierwszy rok życia malucha.
Dzieci rodzą się z milionami neuronów, ale bez połączeń między nimi. Aby mogły się rozwinąć połączenia synaptyczne między neuronami, proces ten musi być odpowiednio stymulowany.
Należy to zrobić wcześnie i intensywnie już u najmłodszych dzieci, gdyż tego wczesnego etapu rozwoju nie da się później nadrobić.
dziecko powinno usłyszeć około 45 milionów słów przed swoimi czwartymi urodzinami, aby było dobrze przygotowane do rozpoczęcia nauki w szkole (Hart i Risley, 1995);
20 tysięcy godzin słuchania w okresie niemowlęcym i we wczesnym dzieciństwie to niezbędna podstawa do rozwoju umiejętności czytania (Dehaene, 2009).
straciły 20 tygodni (5 miesięcy) rozwoju słuchowych ścieżek mózgowych już przed narodzinami,
tracą czas po narodzinach do momentu postawienia diagnozy wady słuchu,
tracą czas po narodzinach do momentu, gdy zaczną słyszeć dźwięki dzięki aparatom słuchowym lub implantom (nosząc je przez około 10–12 godzin dziennie).
Jeśli mózg dziecka jest stymulowany dźwiękiem, tworzą się w nim trwałe połączenia między neuronami, które budują całe sieci mózgu słuchowego. Za każdym razem, gdy mówisz, śpiewasz albo czytasz swojemu dziecku, wpływasz na rozwój jego mózgu, a szczególnie mózgu słuchowego.
Dzieci z wrodzonym ubytkiem słuchu, które zaczną słyszeć dzięki aparatom słuchowym około 2. lub 3. miesiąca życia (nie później niż w 6. miesiącu życia), mają duże szanse na rozwinięcie połączeń neuronowych tworzących słuchowe szlaki w mózgu. Są one niezbędne do stworzenia podstaw dla rozwoju języka mówionego.
Jeśli do mózgu dziecka nie będą docierały informacje dźwiękowe, rozwinie się komunikacja oparta na stymulacji wzrokowej. Powstaną inne połączenia między neuronami wzrokowymi, które dzięki wzmacnianiu zbudują szlaki ułatwiające komunikację wizualną
To od doświadczeń dziecka zależy, które połączenia w mózgu zostaną wzmocnione, a które zanikną. Połączenia, które były najczęściej aktywowane przez powtarzające się doświadczenia dziecka, są zachowywane. Nieefektywne, nieużywane lub słabe połączenia są „przycinane”.
Po 3. roku życia mózg dziecka ma znacznie mniejszą elastyczność, co utrudnia rozwinięcie umiejętności przetwarzania informacji słuchowych. Dlatego dzieci, u których stosunkowo późno rozpoznano ubytek słuchu, ze znacznie większym trudem uczą się słuchać i poprawnie mówić.
Pierwsze trzy lata życia są decydujące dla rozwoju dziecka.
Czas od urodzenia do 3. roku życia to najbardziej dynamiczny i pełen ciągłych zmian okres życiu dziecka.
Wtedy dzieci rozwijają równocześnie umiejętności w pięciu głównych obszarach: motoryki dużej, motoryki małej, mowa i język, rozwoju społecznego i emocjonalnego.
Cała późniejsza nauka i relacje są budowane na tym fundamencie.
Naukę słuchania i mówienia można porównać do budowania z klocków – jedna umiejętność nakłada się na drugą i żadnej z nich nie można pominąć.
Dziecko ma na to trzy pierwsze lata swojego życia.
Każda umiejętność wymaga stymulacji i czasu!
Podstawowa architektura neuronalna mózgu dziecka budowana jest przed jego pierwszymi urodzinami.
Niemowlęta z prawidłowym słuchem potrzebują co najmniej 10 –12 miesięcy nauki słuchania i rozumienia języka, zanim zaczną mówić.
słuchanie, słuchanie, słuchanie
rozumienie
mowa
Typowo rozwijające się dzieci w wieku 18-24 miesięcy poznają nowe słowa przypadkowo, bez bezpośrednich instrukcji od dorosłych. Przypadkowe uczenie się odbywa się codziennie w różnych sytuacjach.
W 2. roku życia kolejne 12 miesięcy wystarcza, aby dziecko opanowało setki słów.
słuchanie, słuchanie, słuchanie
rozumienie
mowa
Anderson K.L., Brain Development and Hearing Loss, 2011, https://successforkidswithhearingloss.com/wp-content/uploads/2011/08/Brain-Development-Hearing-Loss.pdf (dostęp: 9.09.2024).
Dehaene S., Reading in the Brain: The New Science of How We Read, New York 2009.
Flexer C.A., The Auditory Brain: Conversations for Pediatric Audiologists, 25.07.2011, https://www.audiologyonline.com/articles/auditory-brain-conversations-for-pediatric-817 (dostęp: 9.09.2024).
Hart B., Risley T.R., Meaningful Differences in the Everyday Experience of Young American Children, Baltimore 2017.
Kral A., Auditory Critical Periods: A Review from a System’s Perspective, „Neuroscience” 2013, Vol. 247, s. 117–133
Kral A., Dorman M.F., Wilson B.S., Neural Development of Hearing and Language: Cochlear Implants and Critical Periods, „Annual Review of Neuroscience” 2019, Vol. 42, s. 47–65.